İnfertilite ( Kısırlık )
Bir yıl süre ile ortalama haftada iki kez düzenli ilişkiye girilmesine ve herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanılmamasına rağmen gebe kalınamaması durumu İnfertilite (Kısırlık) olarak tanımlanır.
Gebe kalma şansı, birliktelik süresinin artması, ilişki sıklığı ve çiftin yaşı ile doğrudan ilgilidir. Korunmayan çiftlerin yaklaşik % 20-25’inde ilk bir ay içerisinde, % 60’ ında 6 ay içerisinde ve % 80-85’ inde 1 yıl içerisinde gebelik olur. Geriye kalan % 15-20 çiftte infertilite problemi ile karşılaşılmaktadır
Çiftin Değerlendirilmesi
Kadınlarda fertilitenin en yüksek olduğu yaşlar 20 li yaşların başı ile ortasına doğrudur. 20 li yaşların sonlarında ve erken 30 lu yaşlarda fertilite azalmaya başlar ve 35 yaş sonrası daha da azalır. Erkek fertilitesi de yaşa bağlı azalmakla birlikte bu kadar hızlı değişmez.
İnfertiliteye yol açan bir çok problem vardır. Bazen birden fazla faktör etken olabilir. İnfertilite nedenlerinin bir kısmında tanı ve tedavi kolay olmasına karşın bazılarında zordur ve bir kısım vakada ne erkek de nede kadında herhangi bir neden bulunamayabilir. (Açıklanamayan infertilite)
Bir yıl herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanılmamasına ve düzenli ilişkiye rağmen gebelik oluşamamışsa tetkiklere başlanır.
Aşağıdaki sorunlara sahip kadınlarda infertilite süresine bakılmaksızın tetkiklere başlanılmalıdır.
• 35 yaş üzeri
• Adetlerin düzensiz yada hiç olmaması
• Adetler arası kanama
• İlişki sırasında ağrı
• Üst genital sist. enfeksiyonu hikayesi
• Rüptüre apandisit yada diğer abdominal cerrahi hikayesi
Kadına Ait Nedenler
Kadında infertilite hormonal düzensizlikler veya üreme sistemindeki problemlerden kaynaklanabilir.
• Yumurta gelişimini, salınımını veya döllenmiş yumurtanın rahim içine yerleşmesini engelleyen hormon bozuklukları
• Aşırı kilo ( yumurtlama da problem olabilir)
• Uterusta doğumsal anomaliler veya tümörler
• Servikal mukusun az veya kötü kalitede olması
• Endometriozis ( Çukulata kisti )
• Geçirilmiş cerrahi veya enfeksiyona bağlı yapışıklıklar
• Geçirilmiş pelvik enfeksiyon
• Tiroid benzeri endokrin hastalıklar
• Genetik hastalıklar
• Madde bağımlılığı
Kadında yapılan testlerden; zamanlanmış hormon analizleri ile yumurtalıkların rezervi, yumurtlama olup olmadığı, yumurtlamayı engelleyebilecek patolojiler araştırılır. Adetin 2 veya 3. gününde yapılan bazal hormon değerlendirilmesinde FSH, LH, E2, Prolaktin. TSH hormonlarının kan düzeylerine bakılır. Bu hormonlar ile aynı zamanda yumurtalıkların ilaç tedavisine verebileceği cevapta değerlendirilir. Adetin 21. günü bakılan progesteron kan düzeyi ile yumurtlama olup olmadığı değerlendirilir.
Ultrasonografi. Rahim ve yumurtalıkların yapısı, ilişkileri değerlendirilir. Rahim içi tabakasının düzgün olup olmadığı, kalınlığı, rahimde yer kaplayan oluşum ( Myom) varlığı, hidrosalpenks, tubo-ovaryen abse gibi tubalarda şişmeye yol açan, sıvı ile dolu görüntü veren kitleler ultrasonografi ile saptanabilir. Bunun dışında, karakteristik görüntü veren overlerdeki kistik oluşumlar, endometriomalar saptanabilir.
Adetin 2-3. günü yapılan ultrasonografi ile “over rezervi” değerlendirilir. Hormon tahlilleride göz önünde bulundurularak uygulanması düşünülen tedavi ve ilaç dozu belirlenir.
Ayrıca ultrasonografi ile tedavi sürecinde yumurta gelişimi takibi (follikülometri) yapılır
Histerosalpingografi ( Rahim Filmi) : HSG rahim içinin ve tubaların kontrast madde verilerek X-ışınları ile görüntülenmesidir. HSG, tüplerin uzunluğunu, kıvrımlarını, açık olup, olmadıklarını gösterir. Ayrıca uterus gelişim anomalileri, endometrial polipler ve rahim içi yapışıklıklar gibi uterus patolojileri hakkında fikir verir
Histeroskopi : Işık ve mercek düzeneğine sahip histereskop adı verilen enstruman ile servikal yoldan rahim içinin değerlendirilmesidir. Lokal veya genel anestezi ile yapılan bu işlem ile rahim içinde myom, polip gibi yer kaplayan oluşumlar, yapışıklıklar saptanır. Tanı amaçlı yapılmasının yanısıra saptanan patolojiler aynı seansda tedavi edilebilmektedir.
Laparoskopi : İnce teleskop benzeri laparoskop adı verilen mercek ve ışık sistemi bulunan enstrumanın genel anestezi altında göbek içerisinden veya altından yapılan 1 cm lik kesi ile karın içerisine girilmesi ile yapılır. Bu operasyon anestezi gerektirir.
Hem tanı hem de tedavi amaçlı yapılmaktadır. İnfertil kadında sıklıkla tubal fonksiyonu değerlendirmek, tuba over ilişkisini görmek için yapılan bir işlemdir. Bunun yanısıra açıklanamayan infertilitede, rahim anomalisi düşünülen veya yumurtalıklardan kaynaklanan tümörlerde de tanı ve tedavi amaçlı yapılmaktadır
Erkeğe Ait Nedenler
Erkek infertilitesinden hipotalamus, hipofiz, tiroid ve testis kaynaklı hormonal nedenler sorumlu olabileceği gibi, spermlerin yapısı, sayısı ve hareketli sperm oranındaki yetersizlik de infertilite nedeni olabilir. Ayrıca genetik anormallikler, travma ve geçirilmiş bazı enfeksiyonlar da sperm üretiminde azalma ve infertilite sebebi olabilir. Enfeksiyonlar, özellikle zamanında ve doğru şekilde tedavi edilmediğinde infertilite nedeni olabilmektedir. Epididim enfeksiyonları ve eğer testis tutulumu eklenirse kabakulak hastalığı bunlar arasında sayılabilir.
Sperm kanallarındaki tıkanıklıklar
Seksüel geçişli hastalıklar veya nonspesifik enfeksiyonların neden olduğu tıkanıklıklar, sperm atılımını bozarak infertiliteye yol açabilir. Bu tıkanıklığın açılması bazı durumlarda infertiliteyi kalıcı olarak düzeltebilmekte bazen de yardımlı üremeden yararlanılmaktadır.
Retrograd ejakülasyon
Meninin, penisten dışarı atılması yerine mesaneye akması durumuna retrograd ejakülasyon denmektedir. Şeker hastalığı, geçirilmiş prostat ameliyatı gibi durumlarda görülebilmektedir. Bu problem medikal tedavi ile düzeltilebileceği gibi, idrarın sperm için toksik olması nedeniyle, doktorunuzun önereceği bazı hazırlıklardan sonra, mesaneden spermlerin alınıp, üremeye yardımcı tedavi için kullanılması sağlanabilir.
İnmemiş testis
Normal sperm üretimi için testislerin vücut sıcaklığından birkaç derece daha düşük ısıda bulunmaları gerekmektedir. Bu nedenle, cerrahi olarak düzeltilmiş olsa bile, inmemiş testis fertilite problemlerine yol açabilir.
Varikosel
Testisin toplar damarlarının genişlemesi durumudur ve bazen infertiliteye neden olabilir. Değerlendirilme sonucunda varikoselin infertilite nedeni olduğu düşünülüyorsa küçük bir ameliyatla düzeltilmesi gerekebilir.
Vazektomi
Ülkemizde çok yaygın olarak kullanılmamakla birlikte, doğum kontrolü amacıyla erkekte sperm kanallarının bağlanması durumudur. Cerrahi olarak düzeltilse bile menide sperm görülmeyebilir ve bu durumda normal yollarla fertilizasyon sağlanamayacaktır.
Kanser
Kanser birçok yönden infertiliteye neden olabilmektedir. Uygulanan cerrahi tedaviler direkt olarak infertiliteye yol açabilir. Ayrıca tedavide kullanılan ilaçlar ve radyasyon da infertilite nedeni olabilir
Yaş
Yaş ilerledikçe kadında olduğu gibi erkekte de bazı hormonal değişiklikler ve sperm üretiminde azalma olmaktadır. Ancak bu değişiklikler çoğunlukla infertiliteye neden olacak düzeyde değildir.
Sigaranın ve yüksek düzeyde alkol kullanımının erkek üreme sağlığı üzerinde belirgin olumsuz etkisi vardır. Aşırı kilo ve anabolizan ilaç kullanımı da fertilizasyon şansını azaltmaktadır.
Tek başına infertilite nedeni olarak suçlanmasa da, yüksek ısının testisler üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle erkekler için sıkı pantolonlar, testisi vücuda yakın tutan slipler ve aşırı sıcak banyolar önerilmemektedir.
